Анцәа ихазы иалхны имаз адгьыл аҧсуа ииҭоит, уи иламыси, ипатуқәҵашьеи, исасдкылашьеи рзы. Иҵаны, ҳаҧсадгьыл аҧшӡара знык иадамзаргьы избахьоу, рыҧсы ирзалымхуа иалахоит, убриаҟара аҧсабара блахкыгоуп. Ҳаҧсабара аҧшӡара атәы ауаҩы дааҟәымҵӡакәа иҳәаларгьы, ииҳәаша нҵәаӡом, иибашагь убас.
Аха иҟоуп убас еиҧш ахҭысқәа, ҳабсабара пату ақәҵашьа ҳанақәымшәо. Абраҟа ицәырызгарц исҭаху азҵаара гәыҵхас исымоужьҭеи акрааҵуеит, аха ацәыргашьа сақәшәомызт. Аҵыхәтәантәи цәыкәбарны иҟалеит Аҧсны зыҧсы зшьоз аҧсшьаҩы исылҭаз аҽҧныҳәа.
Ажәа ахы умҳәакәа аҵыхәа узҳәом. Ааигәа, исымаз аҧсшьара мшқәа раан, ҭаацәала ҳаҭааит Тҟәарчал араион Аҟармара аҳаблаҟны иҟоу аҧсшьарҭатә ҩны «Радон». Агәабзеираз акыр феида злоу аӡы ахьыҵыҵуа аҭыҧ аҟны шамахамзар зыҧсы зшьоз Аҧсны анҭыҵынтә иааз ракәын.
Шьыжьхьа ҳфоит ҳәа акрыфарҭа ҳныҩналеит. Ҳара ҳнеиаанӡа уахь инеихьан Москвантәи зныкымкәа ҧсшьара ҳәа Аҧсныҟа иаахьаз аҭаацәа. Ҳарҭ ҳахьтәаз ҳаибадырт, аицәажәара ҳалагеит. Иҳарҳәеит акыр шықәса инеиҧынкыланы Аҧсныҟа ишаауа, даара бзиа ишырбо. Аха ргәынамӡарагьы рымҳәар амуит. «Ишәыхьи аҧсуаа, абас шәыҧсабара шәзазныҟәои, Аҧсны адунеи анҭыҵ излеицырдыруа шәӡиаҵәа Риҵа иазыжәуз закәызеи?» – ҳәа ҿаалҭит аҧсшьаҩы. Иаразнак издырт лажәа ахы ахьцоз. «Ҳарҭ есышқәса ари аҭыҧ ҧшӡара ҳаҭаауан, еисымшааира аҧсабара аҧшӡара ҳаршанхон, уажәы уахь ахалара зынӡа агәазыҳәара ҳнаҭаӡом, акәац фҩы ықәышәшәа, иаакәыршан абетон ҭарҭәаны, акрыфарҭақәа рыла идырҭәит», – лҳәеит.
Уи ус шакәу зегьы ибзиаҵәҟьаны иаҳдыруеит, иаҳбарҭоуп. Хаҭала уи саргьы сгәы снархьуан, аха аҧсшьаҩы абас анылҳәа, сгәыҧжәара иҵегь еиҳахеит, исҳәо сҿамшәо саанхеит, лықәымшаҳаҭхашьагьы амамызт.
Ииашаны, аӡиа Риҵа аҧшӡара блахкыгоуп, уи раҧхьаӡакәны избо даргачамкуеит, ҩаҧхьа дазыхынҳәуеит. Хаҭала ҳарҭ, ҳҭаацәа традицианы иҳамоуп есышқәса Риҵа аҭаара. Аха аҧсшьаҩы ишылҳәаз еиҧш, аҧсабара иашаз аҧшӡара ацәҳарӡуеит ҳәа ҳаҿуп.
Схәыҷра шықәсқәа, сқәыҧшра ахаан Риҵа сгәалашәараҿы иҟоуп иблахкыганы, иахьа схәыҷқәа ргәалашәараҿы инхар ҳәа сшәоит крыфарҭа ҭыҧны. Иаакәыршаны иҭарҭәо, акрыфарҭақәа ргыло «ахәда ҵкааны ахәаҽра» ҳаҿуп…
Раҧхьатәи сцәаҳәақәа срылагеит Аҧсны аҧсуа ишиоуз алегендала. Абраҟа иаазгоит даҽа легендакгьы, аӡиаҵәа Риҵа шышьақәгылаз атәы зҳәо.
Иахьа аӡиа Риҵа ахьыҟоу аҭыҧ аҟны анкьа дәы ҧшӡаран. Уаҟа инхоз зегьы акыр змаз, акыр зыхӡыз ракәын. Аха убраҟа дрыланхон ҧҳәыс еибак, аҷкәынцәа рацәаҩны измаз, урҭ зегьы хәыҷқәан. Лара, ашара адәы ианаақәлалак инаркны ахәлара иаалымнаханӡа аус луан, лхәыҷқәа млак иамкырц азы, аха уеизгьы ахныҟәгара даара илцәыцәгьан.
Ҽнак зынӡаск деилахаӡеит, агәылацәа рахь ана-ара днеит, аха аӡәгьы акгьы лимҭеит. Дқьыҧаха лыҩныҟа дхынҳәит, лхәыҷқәа еибархьыусууа, амла ҳакуеит ҳәа иаалысны дыркит. Лара, уажәыҵәҟьа лҳәан, ахаҳә ачуан инҭаҵаны, аӡы наҵаҭәаны амца инахакналҳаит. Ҳан акры ҳҿалҵоит ҳәа агәыҕра зманы иҧшуаз ахәыҷқәа ҕьазкын, ицәеит. Ус аҩнашә аӡәы днасит, иаалыртызар, хаҵак ды­лагылоуп. ­­– Да­­а­раӡа амла сакуеит, ак­ыр бымазар исаҩбымган, – иҳәеит. – Бзиала уаабеит, уааи арахь, уажәыҵәҟьа, – лҳәан лычуанахь дынхьаҧшит. Иара илаҧш нақәшәеит ачуан иҭаз ахаҳә. – Ари ачуан иҭоу хаҳәуп, анахь џьара ҵәахык бымамзар,– иҳәеит. – Уахьгьы акгьы сымам, Анцәа акыр сиҭозар збап, умыццакын, сукәыхшоуп, – лҳәеит аҧҳәысеиба.
Ус, ачуан иҭаз ахаҳә аашылахан, абысҭа луит, лысас акры иҿалҵеит, анаҩс лхәыҷқәа аалырҧшын, урҭгьы акры нарҿалҵеит. Ашьыжь дангыла лысас ихабар ҳәа акгьы ыҟамыз, аҩнашә аҟны аӡы авҵыжжуа иҟан. Ашә аартны дындәылҧшызар, игазго зегьынџьара еишьылаҳаӡа аӡыжь ҭажьын, убра иалган иган мҩахәасҭа хәыҷык, лхәыҷқәагьы ларгьы еибганы излалҵшаз. Урҭ амҩахәасҭа ианылан ицонаҵы, рышьҭахь зегьы еимаҳауа иаауан…
Ари алегенда баша исгәаламшәаӡеит. Ауаҩы аҧареи амали рыда акагьы имбо, ила «аш» хыло ианалагалак, аҧсабара ианамыжьыр алшоит…
Мышқәак раҧхьа, Риҵаҟа узлацо амҩа, Аӡы иаҵәа маҷ иахьаҵанакуа аҭыҧ аҟны ақәаршҩы ҕәҕәа иахҟьаны иҟалаз аҿыбгарақәа, иҟарҵаз аҧхасҭа згәы знамырхьыз ҳәа уаҩ дыҟам. Аха убас еиҧш иҟоу аттракционқәа аныҟаҳҵо, зегьы раҧхьа иргыланы ҳазхәыцып ҳаҧсабара. Аӡыршьҭра ҳакьымсып. «Аӡы ахьышьҭрахь игьежьуеит» ҳәа баша ирҳәаӡом. Ҳаламкьакьап аҧсабара, иара иаӡбаз аҧшӡара еиҳау, ауааҧсыра ӡбашьа ҳамаӡам. Ус анакәымха, ҳахьнархәыр алшоит.